De Koninklijke Zeil- en Roeivereniging Hollandia is een wedstrijdgevende vereniging, die zich het organiseren van zeil- en roeiwedstrijden ten doel stelt. En niet, zoals de meeste andere verenigingen, de actieve beoefening van de betreffende (wedstrijd)sport door de leden. Hieronder volgt een korte geschiedenis van de vereniging.

Het ontstaan van roeien en zeilen als wedstrijdsport

Reeds uit de oudheid zijn verslagen bekend van zeilwedstrijden en roeiwedstrijden. Maar het gaat dan eigenlijk uitsluitend om wedstrijden tussen boten bemand met mensen die vanwege hun beroep al zeilen of roeien. In het begin van de negentiende eeuw doet zich een maatschappelijke ontwikkeling voor, die voor het sporten zoals wij dat nu kennen van grote betekenis is geweest, namelijk het ontstaan van een maatschappelijke klasse die beschikt over ‘vrije tijd’. Het waren met name de beter gesitueerden en studenten, die hiermee in de gelegenheid kwamen aan sport te gaan doen.

Experimenten in Alphen

Uit het indertijd in Alphen aan den Rijn gezaghebbende blad ‘de Rijnbode’ blijkt dat in 1881 door enige heren gepoogd werd om naast de jaarlijkse harddraverij een zeil- en roeiwedstrijd tot stand te brengen. Daarvoor bleek voldoende voedingsbodem en reeds dat jaar werden zeilwedstrijden op het Braassemermeer en roeiwedstrijden op de Rijn bij ‘s Molenaarsbrug georganiseerd. Het krantenartikel over deze evenementen, die ongetwijfeld in die tijd veel opzien gebaard hebben, eindigde met de navolgende zin: “Wij eindigen ons verslag met een woord van hulde aan de heeren van het Comité, die deze zaak op touw zetten en twijfelen niet of zij zullen met zooveel voldoening op dezen eersten Roei- en Zeilwedstrijd terugzien, dat zij niet zullen aarzelen dit een volgend jaar te herhalen.”
Wellicht omdat het hen het jaar daarvoor in Alphen zo goed bevallen was organiseerde de Studenten Roeivereeniging Njord in maart 1882 als jaarlijkse opening van het roeiseizoen een tocht vanuit Leiden naar hetzelfde hotel ’s Molenaarsbrug. Daar gingen de roeiers aan wal, en paradeerden voorafgegaan door een muziekcorps door het plaatsje.

Oprichting van Hollandia

Ongetwijfeld geïnspireerd door deze recente successen werd op 21 juni 1882 een formeel jasje gegeven aan de organisatie van de zeil- en roeiwedstrijden in Alphen. De naam werd: de Zeil- en Roeivereeniging Hollandia. Het doel: de lust tot zeilen en roeien aan te kweken door wedstrijden uit te schrijven op het Braassemermeer, de Wijde Aa of de Rijn. Reeds een week na de oprichting presenteerde de vereniging zich landelijk. Op 28 juni 1882 liet een voorlopig bestuur een brief uitgaan aan alle geïnteresseerden in Nederland waarin melding werd gemaakt van het voornemen wederom zeil- en roeiwedstrijden op het Braassemermeer en de Rijn te organiseren. De respons bewees dat hiermee in een behoefte werd voorzien en de eerste officiële wedstrijden van Hollandia vonden plaats op 22 juli 1882.
Na de eerste roeiwedstrijd op de Rijn werden de roei- met de zeilwedstrijden gecombineerd op de Wijde Aa. Maar in 1886 besloot men de roeiwedstrijden weer te verplaatsen naar de Oude Rijn bij ‘s Molenaarsbrug. De zeilwedstrijden vonden dus plaats op het Braassemermeer en de Wijde Aa, de roeiwedstrijden op de Oude Rijn. En dat bleef tot het midden van de twintigste eeuw ongewijzigd.

Grote verandering

Uit de verslaglegging die met betrekking tot Hollandia bekend zijn, blijkt dat de organisatie van de roeiwedstrijden de meeste aandacht krijgt. En het zijn ook die wedstrijden die publiekelijk de meeste aandacht trekken. Aan de “dominantie” van het roeien binnen Hollandia komt abrupt een einde, wanneer in 1961 de heer G.D. van Luyn toetreedt tot het bestuur van Hollandia. In datzelfde jaar werd van Luyn door het bestuur van het Koninklijk Nederlands Watersport Verbond verzocht een commissie te leiden die zich zou gaan bezig houden met de voorbereiding van de zeilequipe voor de Olympische Spelen in Tokio. Deze commissie koos als oefenwater het IJsselmeer bij Medemblik. De goede contacten van van Luyn binnen de wedstrijdzeilerij resulteerden in 1963 in het verzoek aan Hollandia om de ‘Finn Gold Cup’ te organiseren, een regatta op wereldniveau voor een Olympisch boottype! Na enig overleg besloot men aan dit grote avontuur in Medemblik te beginnen. Dankzij voortreffelijke samenwerking tussen de besturen van Hollandia en de klassenorganisatie werd dit evenement een groot succes. Daarnaast organiseerde Hollandia de traditionele zeilwedstrijd op het Braassemermeer. Maar de ervaring in Medemblik ‘smaakte naar meer’.
In mei 1964 liet van Luyn zijn medebestuurders weten dat zijns inziens het Braassemermeer niet langer geschikt was voor serieuze zeilwedstrijden. Dit zorgde, uiteraard, voor de nodige commotie. Maar van Luyn wist zijn medebestuurders ervan te overtuigen dat de toekomst van Hollandia in Medemblik lag. Met algemene stemmen werd besloten de zeilwedstrijden te verplaatsen.

De Vischafslag

De burgemeester van Medemblik zegde zijn medewerking toe en stelde als huisvesting en wedstrijdcentrum het kort na de oorlog met Marshallhulp-gelden gebouwde, doch door de afnemende IJsselmeervisserij overbodig geworden gebouw van de Vischafslag ter beschikking. Vanaf 1 juni 1968 mag Hollandia zich eigenaar noemen van dit gebouw.

De zeilafdeling na 1964

De zeilafdeling maakte vrijwel direct na de verhuizing naar Medemblik een stormachtige ontwikkeling door. Het beschikken over een eigen gebouw, waarin vrijwel alle benodigdheden voor zeilwedstrijden konden worden opgeslagen en dat voorts dienst kon doen als wedstrijdcentrum en faciliteitengebouw speelde daarbij een belangrijke rol. Medemblik bleek daarnaast een uitstekende locatie voor het organiseren voor nationale en internationale zeilregatta’s op het hoogste niveau. Schepen van de Koninklijke Marine en Waterpolitie vulden het botenbestand van Hollandia-leden aan. En in 1974 bleek het mogelijk een eigen schip, een baanuitlegger, de ‘Hollandia’ aan te kopen. Helaas ging dit schip in de oudejaarsnacht 1980/1981door een verdwaalde vuurpijl in vlammen op. Maar het schip was goed verzekerd, en nog voor het wedstrijdseizoen 1981 kon een opvolger, die nog steeds dienst doet, weer ‘Hollandia’ genaamd, in de vaart worden gebracht.
Het aantal wedstrijddagen groeide gestaag tot wel zo’n 45/50 dagen per jaar. Op verzoek van de diverse klassenorganisaties organiseert Hollandia vanaf 1964 in Medemblik diverse Europese- en Wereldkampioenschappen voor vele boottypen, waaronder voor Olympische klassen.
Begin jaren tachtig werd Hollandia door het KNWV en Bureau Trefpunt benaderd met de vraag, of men bereid was de schouders te zetten onder een grote internationale zeilregatta uitsluitend voor Olympische klassen, dus met deelname op internationaal topniveau. Hollandia reageert positief en in 1985 vindt de eerste naar de hoofdsponsor genoemde ‘SPA Regatta’ in Medemblik plaats.
De SPA Regatta, tegenwoordig Delta Lloyd Regatta geheten, is in de loop van haar bestaan uitgegroeid tot een van de toonaangevende zeilevenementen in de wereld. Tijdens het evenement zijn vele innovaties geïntroduceerd, die later door de International Sailing Federation (ISAF) zijn overgenomen. Bijvoorbeeld de separate bootklasse voor dames, prijzengeld, kortere banen maar meer races, en het, door middel van op de zeilen bevestigde gekleurde cirkels, identificeren van in het klassement leidende deelnemers. Hollandia speelt nog altijd een belangrijke rol bij de organisatie van dit inmiddels wereldvermaarde zeilevenement, waaraan jaarlijks zo’n duizend topzeilers uit 50 tot 60 landen deelnemen.

Scheiding zeilen en roeien

De geografische scheiding tussen de zeil- en roeiwedstrijden werd spoedig gevolgd door een organisatorische scheiding. De verplaatsing en de daardoor ingezette groei van de zeilwedstrijden bracht een aanzienlijke verzwaring van het takenparket van het bestuur met zich mee. In 1968 werd in verband daarmede besloten tot het instellen van twee commissies. Een voor de zeilwedstrijden en een voor de roeiwedstrijden.

De roeiwedstrijden

De roeiwedstrijden bleven een jaarlijkse traditie op de Oude Rijn. Het restaurant van ‘s Molenaarsbrug huisvestte de wedstrijdleiding en deed voorts dienst als toeschouwersterrein. Vanaf het terras aan het water was een uitstekend zicht op de laatste honderden meters en de finishlijn.
Aan de overzijde van de wedstrijdbaan had Hollandia een stuk weiland in bezit. Daarop werden tijdens de wedstrijden het botenterrein en de tijdelijke kleedkamers en doucheruimten gerealiseerd. In het wedstrijdprogramma vonden natuurlijk wijzigingen plaats. Zo was Hollandia leidend bij de invoering van damesnummers, aanvankelijk slechts als ‘stijlroeien’ en sinds de jaren dertig van de vorige eeuw ook als ‘hardroeien’. Het ‘stijlroeien’ verdween pas begin jaren zestig van het programma.
De beroemde bocht in de roeibaan maakte dat pas in 1953, na een lange discussie, nummers voor stuurmanloze boottypen werden uitgeschreven. En in datzelfde jaar werd een lange afstandswedstrijd (4 kilometer) voor overnaadse vieren aan het programma toegevoegd.
Een hoogtepunt vormde in 1954 het Koninklijk bezoek aan de wedstrijden door toenmalig Koningin Juliana. Bij het vijfenzeventig jarig bestaan van de vereniging in 1957 verleende zij Hollandia het predikaat ‘Koninklijk’. Bij die gelegenheid werden de wedstrijden bezocht door toen nog Kroonprinses Beatrix.

Andere baan

Lang is er gedebatteerd over de locatie van de roeiwedstrijden. Vooral de grote bocht in de Alphense baan en de beperkte ruimte, slechts drie wedstrijdbanen, waren steevast onderwerp van discussie. De roeisport werd steeds serieuzer en het werd duidelijk, dat de roeiers een rechte baan prefereerden boven een kronkelige rivier.
Daarom werd in 1986, precies honderd jaar nadat de wedstrijden vanaf de Wijde Aa naar de Oude Rijn waren verplaatst, besloten om een andere locatie op te zoeken, die enerzijds wedstrijd-roeiers op goed niveau zou aantrekken en waar anderzijds het eigen ‘Hollandia’ karakter behouden kon worden. Gekozen werd voor de roeibaan Beekse Bergen. In 1987 is de wedstrijd daar voor het eerst gehouden. Op deze locatie in de Brabantse bossen wist Hollandia een wedstrijd met een eigen sfeer neer te zetten. Daarnaast zorgde de ervaring van de Hollandia-roeicommissie ervoor, dat de uitmonstering van de roeibaan in Tilburg een professionele uitstraling kreeg.
In 1998 werd besloten de roeiwedstrijden, met ingang van 1999, te verplaatsen naar de Bosbaan om het steeds verder groeiende aantal deelnemers een eerlijke wedstrijd te bieden. In verband met de verbreding van de Bosbaan moest noodgedwongen in 2001 uitgeweken worden naar de roeibaan in Harkstede (Groningen).Vanaf 2002 vormt de naar internationale maatstaven aangepaste Bosbaan de vaste locatie voor de Hollandia-roeiwedstrijden.
In 2002 organiseerde Hollandia voor het eerst, maar niet voor het laatst, tevens de Nationale Kampioenschappen. Het organiseren van Nationale Kampioenschappen past is het streven van de roeicommissie om, evenals haar zeil-evenknie, een zo hoog mogelijke organisatiegraad te bieden. Daarbij wordt getracht nieuwe ontwikkelingen te verrijken met het goede uit het verleden. Wie de verslagen over de Hollandia-roeiwedstrijden erop naslaat komt steevast het begrip ‘sfeervol’ tegen. Door de jaren heen is dat een steeds terugkerende karakterisering. Hollandia heeft zich ten doel gesteld om, naast een perfect verlopende wedstrijd, door het besteden van aandacht aan het toeschouwersterrein, eenieder een memorabele ervaring te bieden.